Yalan, doğruların olduğu gibi değil de olduğundan farklı şekilde anlatılmasıdır. Yalan, iletişim kurulan kişiyi kandırmadır, aldatmadır.
Çocuklar genelde yalanı, kendisini zor durumdan, cezadan, ayıplanmaktan ve tepkilerden kurtarmak için söylerler. Yine çocuklar yalanı çıkarı için, cezadan korktuğu için, kusurlarını kapatmak ve eleştirilmemek için söyler.
Söylenen yalanlar kişiyi küçüklükten beri bu gibi durumlardan kurtarıyorsa kişi, aynı duruma düştüğü zaman yine yalana başvuracaktır.
Hiçbir çocuk zevk olsun diye yalan söylemez. Zevk olsun diye söylenen yalanlar süreklilik arz ediyorsa psikolojik rahatsızlığın ifadesidir.
Okul öncesi dönemde çocuklar hayalle gerçeği birbirine karıştırabilirler. Bu yaştaki çocuklar, temel kavramlar tam gelişmediği için olayları farklı şekilde anlatabilirler. Bu gibi durumlarda çocuğun söylediklerinin üzerinde durmamak, olumlu ve olumsuz hiçbir tepki vermemek gerekir.
Çocuk okul döneminde ve özellikle de soyut zekâsının geliştiği 10-11 ve yukarı yaşlarda ise yalan üzerinde durmak gerekir. Yalan konusunda çocuğa aşırı tepki vermek yerine yalan söyleme nedenleri üzerinde durulmalıdır. Çünkü hiçbir çocuk eğlence olsun diye de yalan söylemez.
ÇOCUKLARIN YALAN SÖYLEYEBİLECEĞİ DURUMLAR
1. Hatalarına aşırı tepki ve ceza verildiğinde,
2. Yeteneklerinin üstünde bir beklenti içine girildiğinde,
3. Aşırı eleştirildiğinde,
4. Başkalarıyla olumsuz kıyaslandığında,
5. Çocuğu cezadan kurtarıp, ödül aldırdığında,
6. Karşısındaki kişiden, ilgi ve sevgi beklemek gibi nedenlerden dolayı çocuklar yalan söyleyebilir.
ÇOCUKLARIN YALANA BAŞVURMAMASI KONUSUNDA YAPILMASI GEREKENLER
1.
Çocuğa yalan söyleme konusunda model olmamak gerekir. Çocuklar anne babasını taklit edeceğinden ailesinin söyleyeceği her şey onlar için zamanı gelince kullanılmak üzere model olacaktır. “Annem evde yok.”, “Babam gelmedi.” sigara, market gibi şeylere bulunan para, harçlığa gelince çocuğa “Param yok” v.s.
2.
Doğru söylersen hiçbir şey yapmayacağım deyip, sonra doğru söyleyen çocuğa ceza vermemek gerekir. Verilen ceza çocukta güven problemi yaratacağından yalanı alışkanlık haline getirebilir.
3.
Hata işlediği zaman yalan söylemeyip doğru söyleyen çocuklar ödüllendirilmelidir.
4.
Çocukları aşırı eleştirmemeli ve çocuktan mükemmel davranma beklentisi içinde olunmamalıdır. Aksi takdirde çocuk kendisini size beğendirmek için yalana başvurabilir.
5.
Bazı çocukları günah keçisi ilan edip de her şeyi ondan bilmemeli. Çocuk, nasılsa inanmayacaklar diye doğruları söylemekten çekinebilir.
6.
Çocuğa yeteri kadar ilgi ve sevgi göstermek gerekir. Çünkü çocuk anne babasının ilgisini çekmek için de yalana başvurabilir.
7.
Çocuğun hatalarına karşı aşırı tepkiden kaçınılmalı. Çünkü çocuk bu tepkilerden kurtulmak için de yalan söyleyebilir.
8.
Çocuğu başkalarıyla kıyaslamamalı; çünkü çocuk kıyaslananı kötülemek, kendisini övmek için yalan söyleyebilir.
9.
Çocukların yalanlarını pekiştirmemek gerekir. Çocuğun yalanı ödül olarak çocuğa geriye dönüyorsa yalana devam edebilir.
10.
Çocukların makul istekleri yerine getirilmeye çalışılmalı. Çocuk isteklerini yalan söyleyerek elde ediyorsa yalana devam edebilir.
11.
Çocuğu kendi yalanlarımız konusunda aracı olarak kullanmamalı. Çünkü çocukta yalana zamanla alışkanlık haline getirebilir.
12.
Yalanın kişiler arası iletişimi kestiğini, insanlarda güvensizlik olacağını, yalan söylenen insanın kendini değersiz hissedeceği konusunda ona bilgi verilmelidir.
M.Emin Karabacak
