Çocuğunuza Okuma Alışkanlığını Nasıl Kazandırabilirsiniz?
Alışkanlık, herhangi bir durum karşısında aynı tepkiyi ve davranışı gösterip, bu tepki ve davranışı yerleşik şekilde tekrar etmektir. O kadar ki, kişi bu davranışı yaptığının farkına bile varmaz çünkü davranış yerleşik hale gelmiştir ve zorlanma yoktur, diğer bir deyişle davranış artık sıradanlaşmıştır.
Yaşam becerileri için vazgeçilmez olan ve kişilik oluşumunda önemli rol oynayan, alışkanlık haline gelmesi gereken bazı davranışlar vardır (diş fırçalama, yemeklerden önce ve sonra el yıkama vb.) ancak bir davranışı alışkanlık haline getirmek ciddi ve emek gerektiren bir süreçtir. Önceleri uygulamanın yerleşmesi için takip gerekir.
Eylemin sevilerek yapılacağı bir ortam oluşturmak süreci kolaylaştıracaktır. Kişilerin bu alışkanlığı kazanmalarının faydalı ve gerekli olduğuna inandırılmaları da oldukça önemlidir. Tekrar ise alışkanlık oluşmasında olmazsa olmaz etkenlerin başında gelir. Tekrar sürecinde kullanılacak olumlu pekiştireçler ile alışkanlığın kazandırılma süresi daha da kısalacaktır.
Okuma Alışkanlığı Ailede Başlar
Okuma alışkanlığı çocuklar için kazandırılması gereken alışkanlıkların başında gelir çünkü okuma alışkanlığı sağlıklı ve gelişmiş bir kişiliğin temel taşlarındandır.
Bu alışkanlık kişinin bunu bir gereksinim olarak algılaması sonucu okuma eylemini, yaşam boyu sürekli ve düzenli biçimde gerçekleştirmesidir. Kişilerin okumayı öğrendikten sonra bu eylemi severek yapmaları için kazanmaları gereken en önemli alışkanlıklardan biridir.
Dil gelişimini en çok geliştiren ve destekleyen beceriler okuma, dinleme ve konuşmadır. Yani okuyan, çevresiyle bol bol sosyalleşen ve iletişim halinde olan çocukların, anlama ve kendini ifade etme becerileri de gelişecektir. Kendini daha rahat ifade edebilen bu tür çocuklar ise daha mutlu, huzurlu ve uyumlu olacaklardır.
Uzmanlara göre çocukları kitapla tanıştırmanın belirli bir yaş aralığı yoktur. Henüz bebekken kitapla tanışan çocukların dil gelişiminde gözle görülür farklılıklar gözlemlenmektedir. Çocuklar ne kadar erken kitaplarla haşır neşir olmaya başlarlarsa, kitap sevgisi ve alışkanlığı o kadar kolay ve doğal bir şekilde gelişir, kitap okuma alışkanlığı ne kadar geç kazandırılırsa bu alışkanlığı kazandırmak o kadar güçleşir.
Okuma alışkanlığının, temelinin aile içinde atıldığı ve devamının eğitim sisteminde öğretmenler tarafından öğrenciye kazandırıldığı düşünülürse bu alışkanlığın kazanımında ailenin rolü büyüktür.
21. yüzyılda etrafları göz alıcı oyuncaklar ve teknolojinin hareketli dünyası ile çevriliyken çocukların ilgisini kitaplara çekebilmek hayli zor olacaktır ancak aşağıda verilen tavsiyelerle bu zorlu süreç ebeveynlerin çocuklarıyla birlikte keyifli anılar biriktirebileceği bir hal alacaktır.
Anne Babalara Tavsiyeler
Zorlamayın, teşvik edin
Çocuk kitap okumayı bir zorunluluk, ödev veya ceza gibi gördüğü sürece, kitaplar kalbinden uzak kalır ama okumayı seven bir çocuğun elinden kitabını alamazsınız.
Bu nedenle ebeveynlerin, çocuklarına ne kitap okumalarına yönelik ne de ne okumaları gerektiği ile ilgili zorlamada bulunmadan, dolaylı teşvik yollarını kullanmaları gerekmektedir.
Bu teşvik sayesinde çocuklar, okumayı ebeveynlerini veya öğretmenlerini mutlu etmek için değil, kendilerini mutlu etmek için yaptıkları bir aktivite olarak görmeye başlayacaklardır.
Örnek olun
Çocukların farkında olmadan uyguladıkları en önemli öğrenme yöntemi rol model almaktır. Bu nedenle bir çocuk anne babası ne kadar okumanın öneminden bahsederse bahsetsin, bu alışkanlığın önce onlarda olduğunu gözlemlemediği sürece davranışı edinmeyecektir.
Ancak, okuma alışkanlığı kazandırmada rol model olurken ebeveynlerin göz önünde bulundurması gereken çok önemli bir unsur vardır.
Ebeveyn çocuğu ile yeterli bir iletişim içinde olmayıp, bireysel olarak kitaplara gömülüyorsa, çocuk üzerinde antipatik bir durum da yaratabilir.
Bu nedenle ebeveynlerin, çocukları ile paylaşımcı şekilde, onlarda merak duygusunu uyandırarak ve onları motive ederek okuma alışkanlığı kazandırma çabası içinde olmaları; okudukları kitaplar üzerinde gerekli konuşmaları, paylaşımları ve eleştirileri de yapmaları gerekmektedir.
Ortak okuma saatleri belirleyin
Çocukların ebeveynlerinden en çok istedikleri ve en çok ihtiyaç duydukları şey onlarla zaman geçirmektir. Kitap ise bir çocuğu, hem zihinsel hem de duygusal olarak geliştirebilecek en güzel tecrübelerden biri ki bunun parayla karşılığı yoktur.
O halde ebeveynlerin öncelikli hedefi bu iki önemli unsuru göz önünde bulundurarak ortak okuma saatleri belirlemek ve o saatlere sadık kalmak olacaktır. Zaman zaman bu etkinlik küçük sürprizlerle (patlamış mısır, çikolata vb.) daha da keyifli hale getirilebilir
Okuma köşesi oluşturun
Ebeveynler, evlerinin yerleşim planına göre çocukları ile birlikte bir okuma köşesi tasarlayabilir, çocuklara bu köşeye koyabilecekleri ve kendilerine ait bir kitaplık alabilir ya da kendi kütüphanelerinden çocuklarına belirli bir bölüm ayırabilirler. Kişiselleştirme ve sorumluluk bilincini geliştirmek adına oldukça faydalı olan bu etkinliğin, okuma alışkanlığına da pek çok olumlu etkisi bulunmaktadır.
Yaş ve dil seviyesini göz önünde bulundurun
Kitap okuma alışkanlığının temelleri neredeyse bebeklik çağında atılmaya başlar. Bebek elleri ile kavrama yapabildiğinden başlayarak, kumaş gibi malzemelerden yapılmış, yuvarlak hatlı bir-iki yapraklı kitaplar verilebilir.
Banyoda oyun ve yıkanma bir arada düşünülerek naylon malzemelerden yapılmış, suya dayanıklı kitaplar 1-2 yaşlar için uygundur. Çocuk ‘’kitap’’ adı verilen obje ile tanışır. Resimler ayrıntısız olup, canlı renkler kullanılmalıdır.
3-4 yaşlarında sayfa sayıları artar, renk ve figür sayısı biraz daha çoğalır. Çoğunlukla objeleri ve bazı kavramları tanıtan bu kitaplarda her sayfada birer sözcük kullanılabilir. Çocuk harfleri de görsel olarak tanımaya başlar.
Okul öncesi dönemde kısa öyküler, hayvan ve bitki öyküleri, masallar çocukların ilgisini çeker. Hikayelerde sayfa sayısı artmıştır. Kahramanlar çocuğun algılayabilmesi ile orantılı olarak 3-5’e çıkmıştır. Resimler daha ayrıntılı çalışılmıştır. Çocuklar bu dönemde anlatılan öyküleri dinlemekten büyük zevk alırlar. Artık öykülerin yazıları da arttığı için harfler düzgün ve olması gerektiği gibi olmalıdır.
Kitap fonu oluşturun
Ebeveynler aylık bütçelerinden hem kendilerinin hem de çocuklarının katkıda bulunacağı bir kitap fonu oluşturabilirler. Bu etkinlik hem harçlığı doğru alışkanlıklar için kullanma becerisini geliştirmekte hem de kitap alma ve okuma konusunda farkındalık kazandırmaktadır.
Bir dergiye üye olun
Ebeveynler hem kendilerinin hem de çocuklarının ilgilerinize uygun dergilere abone olduklarında hem çocuklarında sahiplenme duygusunu geliştirecek hem de onlara düzenli okuma alışkanlığı kazandırmada rol model olacaklardır. Aynı zamanda bu etkinlik sayesinde okuma alışkanlığı çocuklar için kitaplarla sınırlı kalmamış olacaktır.
Yüksek sesle kitap okuyun ya da hikaye anlatın
Okuma alışkanlığı kazandırmada okuduğunu anlama kadar dinlediğini anlama da önemlidir bu nedenle belirli aralıklarla çocuklarına kitap okuyan ya da hikaye anlatan ebeveynler bu iki becerinin de gelişimine katkı sağlayacaklardır. Okuma ya da anlatma etkinliği sırasında ses tonuna, noktalama işaretlerine, mimiklere dikkat edilerek okunması ve anlatılması çok önemlidir.
Size kitap okumasına izin verin
Yaşı kaç olursa olsun her çocuk zaman zaman ebeveynlerinin ilgisini çekmek ister. Eğer çocuklar bu isteği ebeveynlerine kitap okuma talebi ile gerçekleştiriyor ise ebeveynlerin bu anlamda katılımcı olması çocuklarının okuma alışkanlığı kazanmasına önemli ölçüde destek sağlayacaktır.
Düzenli kütüphane gezileri yapın.
Günümüzde unutulmaya yüz tutmuş ancak okuma alışkanlığına ciddi katkısı olan unsurlardan biri de kütüphanelerdir. Ebeveynler çocuklarıyla bu değerli mekanları gezerek çocuklarına hem kütüphane kültürünü tanıtabilir hem de farklı mekanlarda okuma eyleminin zevkini tattırabilirler.
Okul kütüphanesini kullanmaya teşvik edin
Okul çağı çocukları için okul kütüphaneleri de adeta hazine gibidir. Ayda bir okunacak kitabın okul kütüphanesinden alınmasını teşvik edecek konuşma veya etkinlikler çocukları okul kütüphanesini kullanmaya sevk edecektir.
Birlikte kitapçıya gidin
Ebeveynler kitap alışverişlerini çocukları ile birlikte yaparlarsa sadece birlikte geçirdikleri zamanı kaliteli hale getirmiş olmakla kalmaz aynı zamanda okuma alışkanlığı kazandırmada rol model de olmuş olurlar. Kitap alışverişi sırasında çocukları için faydalı olacağına inandıkları kitapları alırken bazen de çocukları kendi kitaplarını seçme konusunda özgür bırakmak okuma alışkanlığı kazandırma adına faydalı olacaktır.
Kitap fuarlarına gidin
Kitap fuarlarında çocuklar yazarlarla tanışıp, aldıkları kitapları imzalatabilir. Yazarla konuşup, nasıl bir öykü istedikleri ile ilgili geri bildirimlerde bulunabilir; okudukları kitapların sonucu hakkında değerlendirme yapabilirler. Tüm bu etkinlikler okuma alışkanlığı kazandırmada teşvik edici olacaktır.
Hediye ve ödüllerini sevdiği kitaplardan seçin
Evde yapılacak kitap sohbetleri sırasında çocuklarının ne tür kitapları sevdiğini öğrenmeyi başarmış anne babalar zaman zaman alacakları ödül ve hediyeleri bu kitaplardan seçerlerse çocuklarının okuma alışkanlığı kazanmasına önemli ölçüde destek sağlamış olurlar.
Size kitap tavsiye etmesini isteyin
Bu etkinlik sayesinde çocuk hem fikirlerinin önemsendiğini ve ailede birey olarak kabul edildiğini hissedecek hem de okuma konusunda daha istekli hale gelecektir.
Teknolojik aygıtları mümkün oldukça çocuklar uyuduktan sonra açın
Teknoloji kullanımının kaçınılmaz hale geldiği günümüzde çocuklar için yapılabilecek en büyük iyilik bu kullanımı onlar uyuduktan sonra yapmak yani teknolojiyi yasaklamak yerine onlardan mümkün olduğu ölçüde uzak tutmak olacaktır.
Kitap içeriklerine dikkat edin
Ebeveynler aldıkları kitapların resim, grafik tasarım ve yazı karakterlerinin nitelikli ve yaş grubuna uygun olmasına özen göstermeli; düzgün ve akıcı bir dile sahip, yaratıcılığı besleyen, içinde hem iyi hem de kötü karakterler barındıran kitaplar seçmeli ve en önemlisi her zaman ders verme amaçlı kitaplar almamalı, bazen çocuklarının sadece eğlenmek için okumalarına izin vermelidirler.
Aynı zamanda seçilen kitapların sırf roman yada hikaye türü kitaplar olmaması; biyografi, gezi, hatıra, kişisel gelişim, araştırma vb. tarz kitapların da seçilmesi gerekmektedir.
Farklı ülke ve kültürlerden kitaplar seçin
Evrensel değerlere sahip, ufku geniş, çağa ayak uydurabilen bireyler yetiştirebilmek adına ebeveynler çocukları için seçtikleri kitaplarda kültürel çeşitliliğe önem vermelidir.
Okumayı hayatınızın her anına yayın
Ebeveynlerin çocuklarıyla sadece kitap değil gazete, dergi, çizgi roman, karikatür, broşür, yemek tarifi, şarkı sözü, şiir hatta katalog gibi diğer basılı kaynakları da okuyup tartışmaları, okumanın bir yaşam becerisi olduğunu çocuklarına hissettirmeleri gerekmektedir.
Her yeri kitapla kaplayın
Tuvalet ve araba gibi hayatlarının genelde sıkılma eğiliminde oldukları farklı noktalarında hep bir iki kitap bulundurmak çocukları farkında olmadan okuma eylemine sürüklemektedir.
Hedef koyun
Kitabın çokluğu bazen göz korkutucu da olabilir. Bir kitabın okunup, tamamlanıp, sonra başka bir kitap alınması okuma alışkanlığı kazandırmanın ilk aşamalarında daha uygun olacaktır.
Okunan kitaplarla ilgili etkinlikler yapın
Okunan kitapla ilgili yapılacak her türlü etkinlik kitabı çocuk için anlamlı ve kalıcı hale getirecek, çocuğa okumayı sevdirecektir.
Kitaplarla ilgili yapılabilecek etkinlikler:
– Okunan kitaplarla ilgili yorumları barındıran ve ayın kitabı çalışmasını içeren çalışmalar hazırlanıp yazılı yada sanal ortamda yayınlanabilir.
– Okunan kitaplar çizgi roman haline dönüştürebilinir, karakterler çizilip konuşturabilinir ya da karakterlere mektup yazabilinir.
– Kitap okumanın önemini anlatan mini bir gazete, poster vb. oluşturulup okulda paylaşılabilinir.
– Öyküyü yeniden oluşturma veya yarım bırakılan öyküyü tamamlama tarzı etkinlikler yapılabilinir.
– Yazılı yada sanal ortamda kendi kitabını oluştur etkinliği yapılabilinir.
– Evde okuma bayramları düzenlenebilinir; paragraf okuma, anlama ve anlatma tarzı ya da belli sürede daha çok sözcük okuma ile ilgili yarışma türü etkinlikler düzenlenip ödüllendirmeler yapılabilinir.
Kitap kokan evlerde, okumanın verdiği haz ve özgürlüğü hisseden çocukların yetişmesi bilinçli anne babaların emekleriyle doğru orantılıdır. Tüm anne babalarımıza bu keyifli serüvende başarılar dilerim…
Yazar: İngilizce Öğretmeni Yağmur TOKA
