Zeka geriliği: Zihinsel süreçlerin çeşitli nedenlere gerçekleşemiyor olması, az gerçekleşiyor olması veya kısmi eksikliklerle gerçekleşiyor olmasıdır. Zihinsel süreçler: Akıl yürütme, dikkat, algı, hafıza, problem çözme, muhakeme gibi becerileri kapsamaktadır. Yani, bu becerilerde ortalamanın oldukça altında kalma durumuna zeka geriliği denilmektedir.
Zeka geriliği olan çocukların;
- Kendini ve sağlığını korumada,
- İletişim ve sosyal ilişkiler kurmada,
- Günlük yaşamlarında,
- Öz bakım konusunda,
- Öğrenme konusunda,
- Eğitimde ve akademik süreçlerde
Geride kalması, bozukluklar sergilemesi olasıdır. Unutmamalıdır ki, zeka geriliği herhangi bir konudaki beceriksizliğe verilen isim değil; zeka katsayısının düşük olması durumudur. Zeka geriliği belirtileri gösteren çocuklara IQ testi uygulanarak durumları netleştirilebilir. Zeka geriliği testi sadece bu konuda ehliyetli uzmanlar tarafından yapılabilecek bir testtir.
Donuk Zeka Nedir?
Bir de donuk zeka kavramı vardır. Normalde zeka geriliği, önü açık bir kavram olup; hafif, orta, ağır gerilikleri de kapsamaktadır. Donuk zeka ise zihinsel becerilerde ortalamaların çok az altında olma durumunu ifade etmektedir. Yani, donuk zekalı çocukların öğrenme ve eğitilme potansiyelleri, zeka geriliği olan çocuklara nazaran daha yüksektir.
Peki, zeka geriliği neden olur?
ZEKA GERİLİĞİ NEDENLERİ
Zeka geriliği nedenleri genellikle gerçekleşme zamanına göre gruplandırılır.
1- Zeka Geriliğine Sebep Olabilen Doğum Öncesi Nedenler:
İsminden anlaşılabileceği gibi anne karnında, zeka geriliğine sebep olan faktörlerdir. Ailede zeka geriliği olan başka birinin olması, yani kalıtım sebebiyle oluşması, olasılıklar arasından en güçlüsüdür. Bununla birlikte Down Sendromu gibi kromozomal bozukluklar veya metabolik bozukluklar da zeka geriliğine sebep olabilmektedir.
Annenin gebelik döneminde alkol ve uyuşturucu kullanması, yetersiz beslenmesi ve buna benzer olumsuzluklar bazı çocukları etkilemezken, bazılarında zeka geriliğine neden olabiliyor. Yine annenin gebelik döneminde geçirdiği enfeksiyonlar da çocuğun beyin fonksiyonlarında hasara sebep olabilmekte ve sonucunda zeka geriliği gözlemlenebilmektedir.
Gebelik döneminde zeka geriliği testi yapmak mümkün değildir. İkili tarama testi, üçlü tarama testi şeklinde tabir edilen doğum öncesi tarama testleriylekromozomal anomaliler belirlenir. Yani, zeka geriliği ile birlikte görülen hastalıkların (örnek:down sendromu) belirlenmesi için uygulanan testlerdir.
2- Zeka Geriliğine Sebep Olabilen Doğum Esnası Nedenler:
Prematüre doğum (erken doğum) ve geç doğum gerçekleşmesi zeka geriliğine neden olabilmektedir.
Çocuğun doğum esnasında ters gelmesi, göbek bağının boynuna dolanması gibi sebeplerle yeterince oksijen alamayan bebeklerin de beyinlerinde hasar oluşabilmekte ve zeka geriliğine neden olabilmektedir.
3- Zeka Geriliğine Sebep Olabilen Doğum Sonrası Nedenler:
Çeşitli bebek-çocuk hastalıkları beyne hasar verebilmekte ve bu hasarın sonucunda zeka geriliği oluşabilmektedir. Örneğin, önceki nesillerde imkânların yetersizliğinden dolayı bazen yüksek ateşli hastalık geçiren çocuklara zamanında ve doğru müdahale yapılamıyordu. Dolayısıyla, çevremizde çocukken havale geçirdiği için zihinsel engeli olan insanlar görebilmekteyiz. Bu durum günümüzde çok daha az görülse de gizli havale durumu da çocuklarda beyin hasarına sebep olabilmektedir.
Ağır psikolojik sorunlar, kafa travmaları, sarılık, bulaşıcı çocuk hastalıkları ve psiko-sosyal faktörler de zeka geriliğine sebep olabilmektedir.
Unutmayın: Doğun öncesi, doğum esnasında ve doğum sonrası zeka geriliği nedenleri olarak belirtilen tüm olumsuzluklar ihtimalleri ifade etmektedir. Bu tür olumsuzlukları yaşayan her çocukta zeka problemleri oluşacağı anlamına gelmemelidir.
ÇOCUKLARDA ZEKA GERİLİĞİ BELİRTİLERİ
Zeka geriliği belirtileri arasında doğuştan gelen faktörler, genellikle dış görünüme de yansımaktadır. Örnek: Down sendromu olan çocukların yüz hatlarında sık görülmeyen farklılıklar vardır ve down sendromlu kişiler birbirlerine çok benzerler. Dolayısıyla bu tür fiziksel farklılıklar zekanın geriliğini işaret ediyor olabilir.
Yine en güçlü belirtilerden biri yaşıtlardan geri kalma durumudur. Elbette bu durum, yeteneklerin kıyaslanması şeklinde değildir. Kıyaslama, temel işlevler bazında yapılır. Örnek: En önemli belirtilerden biri dil gelişimidir. Heceleri, kelimeleri, konuşmayı geç öğrenen veya öğrenemeyen çocuklar, zeka geriliği belirtisi gösteriyor olabilirler.
Aynı şekilde temel becerilerin kazanılmasında yaşanan güçlükler zeka geriliği belirtileri arasında yer alır. Elbette, farklı problemler yoksa.
Zeka seviyesini belirleyen çeşitli testler vardır. Zeka testi yapılan çocukların zihinsel düzeyleri belirlenir.
Çocukların zihinsel düzeyinin belirlenmesinde güvenilirliği yüksek testler stanford-binet zeka testi ve wisc-r zeka testidir.
ZEKA GERİLİĞİ TEDAVİSİ
Zeka geriliğini gidermeye yönelik doğrudan bir tedavi yoktur ancak zeka geriliğinin sebep olabileceği olumsuzlukları aza indirmenin çeşitli yöntemleri vardır. Bunlardan en önemlisi de özel eğitimdir.
Erken uyaran eğitimi ve kişiselleştirilmiş özel eğitimlerle zeka geriliği olan çocuğun desteklenmesi gerekmektedir.
Yaşama dair temel ihtiyaçların karşılanabilmesi konusunda, zeka geriliğinin derecesi göz önünde bulundurularak kişiselleştirilmiş eğitimler tercih edilmelidir.
Varsa ruhsal bozukluklara karşı psikolojik tedavi ve zeka geriliği ile birlikte görülme olasılığı yüksek olan dikkat eksikliği tedavisi uygulanabilir.
Elbette tüm bunlar zeka geriliğini tedavi etmez; zeka geriliği ile birlikte görülen diğer problemleri tedavi eder.
Unutmayın: Normal zeka, parlak zeka veya üstün zekalı insanlar da zeka potansiyelinin tamamını kullanamamaktadırlar. Dolayısıyla, zeka geriliği olan birisi de tıpkı normal veya üstün zekalılar gibi beyin egzersizleri yaparak potansiyelini en iyi şekilde kullanmayı hedefleyebilir.
Beyin egzersizleri, zeka oyunları, özel eğitim ve benzeri çalışmalarla zeka geriliği olan çocukların hayata tutunmaları desteklenebilir.